IranWire
دهم اسفند ۱۴۰۰، دادگاه انقلاب کرمان «زرخاتون مزارزهی»، زن ۴۶ ساله بلوچ را با اتهام حمل مواد مخدر، به اعدام محکوم کرد. همان زمان سازمان‌های حقوق‌بشری بلوچستان نوشتند که این شهروند بلوچ، مادر یک دختر و سرپرست خانواده است و به علت فقر از دسترسی به وکیل محروم مانده است. همچنین گفته شده بود که این زن بارها به پلیس و مقامات قوه قضاییه اعلام کرده است بسته‌ای که نیروهای «ایست بازرسی» میگویند از او کشف کرده‌اند، متعلق به وی نیست.
«ایران‌وایر» در گفت‌وگو با یک منبع مطلع که نخواست نام و نسبت او با این شهروند محکوم به اعدام اعلام شود و «محمود امیری‌مقدم»، رییس «سازمان حقوق‌بشر ایران»، به جزییات این پرونده پرداخته است.
تلاش «ایران‌وایر» برای دست‌یابی به عکسی از زرخاتون مزارزهی تا این لحظه بی‌نتیجه مانده است
زرخاتون مزارزهی کیست و چرا به اعدام محکوم شده است؟
«زرخاتون مزارزهی» ساکن شهرستان خاش، متولد سال ۱۳۵۶ و اهل سراوان است. روز ۹ دی ۱۳۹۶، ماموران «ایست بازرسی» در «قلعه زنگی»، نزدیکی شهر «راین» استان کرمان او را در حالی که قصد عزیمت به شیراز داشت، بازداشت کردند.
از آن زمان، زرخاتون مزارزهی در زندان کرمان محبوس بوده تا روز ۲۴ اسفند ۱۴۰۰ که حکم اعدام در زندان به او ابلاغ شده است.
یک منبع مطلع درباره نحوه بازداشت این زن به «ایران‌وایر» می‌گوید: «زرخاتون مزارزهی را در ایست بازرسی راین کرمان بازداشت کردند. او سوار اتوبوسی بود که از کرمان به شیراز می‌رفت. ماموران او و چند نفر دیگر را بازرسی کرده بودند.»
این منبع نزدیک به خانواده مزارزهی ادامه می‌دهد: «به خاطر نیاز مالی، به شکمش مواد بسته بود. ولی مواد برای خودش نبود و یک نفر در ازای مقداری پول به او گفته بود که این مواد را با خودش به شیراز ببرد.»
بنا به گفته این فرد آگاه، زرخاتون حتی از این که موادی که به بدن خود بسته، مخدر است، مطلع نبوده و به او گفته شده بوده که آن مواد، ماده اولیه لوازم آرایشی است. به همین دلیل هم این زن ۴۶ ساله بارها اتهام مالکیت و حمل مواد مخدر مکشوفه را رد و به ماموران، بازجوها و البته در دادگاه اعلام کرده که نمی‌دانسته است مواد مخدر حمل می‌کند.
این منبع مطلع در ادامه به «ایران‌وایر» می‌گوید: «زرخاتون حتی نام و مشخصات کسی که مواد را برای حمل به او داده بود، به ماموران داد ولی آنها باور نکردند و گفته‌هایش را قبول نکرده‌اند.»
مزارزهی همسر خود را حدود پنج سال پیش در اثر ابتلا به بیماری سل از دست داده است. او مادر یک دختر است که به تازگی ازدواج کرده و خود صاحب فرزند شده است.
پدر و مادر این زن ۴۶ ساله بلوچ نیز سال‌ها پیش فوت کرده‌اند و او به همین‌دلیل حداقل پشتوانه مالی که در اغلب موارد زنان پس از مرگ همسران خود دارند، ندارد.
منبع مطلعی که درباره وضعیت این شهروند محکوم به اعدام با «ایران‌وایر» گفت‌وگو کرده است، درباره دلایل حمل قاچاقی مواد توسط او می‌گوید: «زرخاتون کسی را نداشت که از او و دخترش حمایت مالی کند. حتی وقتی شوهرش زنده بود هم فقیر بودند. ولی بعد از مرگ شوهرش، برای تامین هزینه‌های زندگی به هر دری می‌زد.»
او ادامه می‌دهد: «اینکه همین حالا هم با وجود حکم اعدام، وکیل ندارد، به‌خاطر نداری است. البته چند نفر از فامیل‌هایش قرار است پول جمع کنند و به یک وکیل بدهند که پی‌گیر تجدیدنظر در حکمش شود.»
این منبع مطلع و نزدیک به خانواده مزارزهی درباره نحوه بازجویی و چهار سالی که این شهروند محکوم به اعدام در زندان کرمان در بلاتکلیفی به سر برده است نیز می‌گوید: «در دوران بازجویی مدام تهدیدش می‌کردند که حکم اعدام می‌گیرد. از او می‌خواستند که مالکیت آن مواد مخدر را گردن بگیرد. خودشان هم می‌دانستند که زنی با وضعیت مالی او نمیتواند این همه مواد داشته باشد یا آن را جابه‌جا کند ولی حرفش را هم قبول نکردند و دادگاه با استناد به همان ادله که می‌گوید مواد مخدر را به خودش بسته بوده، برایش حکم اعدام صادر کرده است.»
چرا زنان تهی‌دست بیشتر قربانی اعدام می‌شوند؟
«محمود امیری‌مقدم»، رییس سازمان حقوق بشر ایران و فعال مخالف حکم اعدام معتقد است که اقشار تهی‌دست و به‌ویژه زنان قربانیان کم‌هزینه‌ای برای سیاست اعدام در نظام جمهوری اسلامی هستند.
او در توضیح این موضوع به «ایران‌وایر» می‌گوید: «به طور کلی، مجازات اعدام ضعیف‌ترین اقشار جامعه را هدف می‌گیرد. این نه‌تنها در ایران بلکه در تمام دنیا ثابت شده است. در مورد زنان، دلایلی که برای حکم اعدام اعلام میشود، عمدتا مواد مخدر و قانون قصاص است که با توجه به وضعیت فرودست‌تر زنان از نظر اقتصادی، محدودیت‌هایی که این زنان در اشتغال دارند، به‌خصوص در مناطق محروم، آنها را طعمه‌های خوبی برای قاچاق‌چیان مواد مخدر می‌کند.»
این فعال حقوق بشر با اشاره به این که اغلب زنانی که در ۱۲ سال گذشته در ایران اعدام شده‌اند، در ارتباط با جرایم مواد مخدر، به مرگ محکوم شده بودند، می‌گوید: «اغلب این زنان از خانواده‌های بسیار تهی‌دست و مادر تنها بوده‌اند.»
او ادامه می‌دهد: «حوریه صباحی، لیلا حیاتی و رقیه خلج که همگی در سال ۲۰۱۱ در زندان همدان در ارتباط با اتهامات مرتبط با مواد مخدر اعدام شدند، مادر تنها و سرپرست فرزندان‌شان بودند.»
امیری‌مقدم با اشاره به برخی جزییات پرونده لیلا حیاتی، یکی از زنانی که در زندان همدان اعدام شد، می‌گوید: «به لیلا حیاتی اتهام فروش هفت کیلو هرویین زده بودند، در حالی که او تا روز آخر این اتهام را رد کرد و می‌گفت که وضعیت زندگی من را ببینید، آیا به من می‌خورد که هفت کیلو هرویین فروخته باشم؟!»
اشاره محمود امیری مقدم به اعدام سه شهروند زن در اکتبر ۲۰۱۱ در زندان همدان است. در گزارشی که سازمان حقوق بشر ایران در «روز جهانی مبارزه با مجازات اعدام» در سال ۲۰۲۱ منتشر کرد، عنوان شده بود که حوریه صباحی تنها سرپرست پنج فرزندش بوده که یکی از آنها هم معلول است.
لیلا حیاتی هم یک دختر هشت ساله داشت و تنها سرپرست او بود. رقیه خلج نیز مادر تنهای دو کودک بود که همگی با اتهام مرتبط با مواد مخدر اعدام شدند.
در این گزارش آمده بود خانواده صباحی آن‌قدر تهی دست هستند که پس از اعدام، حتی توانایی پرداخت هزینه‌های مرتبط با تحویل پیکر و خاک‌سپاری او را نداشتند.
امیری‌مقدم در ادامه با اشاره به وضعیت شکننده زنان در مناطقی از استان سیستان و بلوچستان می‌گوید: «خانم مولاوردی چند سال پیش وقتی به بلوچستان سفر کرد، گفت روستاهایی را دیده است که تمام مردان آن اعدام شده‌اند. این واقعیت است که وقتی مردان خانواده را اعدام می‌کنند و زنان تنها سرپرست فرزندان خود می‌شوند، آنها چاره‌ای ندارند جز این که با مبلغ بسیار اندکی قبول کنند، مواد حمل کنند.»
اشاره این فعال حقوق‌بشر به بخشی از گفته‌های «شهیندخت مولاوردی»، معاون وقت دولت «حسن روحانی» در امور زنان و خانواده است که اسفند ۱۳۹۴، در انتقاد به حذف قوانین حمایت از خانواده‌های اعدامی در برنامه پنجم توسعه گفته بود: «ما روستایی را در سیستان و بلوچستان داریم که تمامی مردان آن روستا اعدام شده‌اند.»
او همچنین به مواردی اشاره کرده بود که با اعدام یا حبس همسر و پدر چند فرزند، تنها سرپناه خانواده آنها که یک آپارتمان کوچک بوده نیز مصادره شده است و زن و فرزند زندانی یا فرد محکوم به اعدام بدون سرپناه باقی مانده‌اند.
امیری مقدم با اشاره به پرونده زرخاتون مزارزهی، ادامه می‌دهد: «در مورد خانم مزارزهی، متاسفانه مقامات با اینکه او بارها گفته نمی‌دانسته موادی که با خود داشته است چیست، او را محکوم به مرگ کرده‌اند.»
به باور این فعال حقوق بشر، مقامات جمهوری اسلامی به خوبی می‌دانند که زرخاتون مزارزهی اصلا فرد کلیدی در قاچاق مواد مخدر نیست.
او در این باره توضیح می‌دهد: «قوه قضاییه جمهوری اسلامی بهتر از هر نهادی میداند که این افراد قاچاق‌چیان حرفهای نیستند که با دستگیری و اعدام آنها، ضربه‌ای به کارتل‌های مواد مخدر زده شود. ولی چون می‌دانند که در اغلب موارد این زنان گم‌نام باقی می‌مانند، آنها را قربانیان مطلوبی برای سیاست اعدام و ارعاب خود می‌دانند.»
امیری مقدم در ادامه با اشاره به عدم اطلاع‌رسانی به موقع درباره ۶۹ درصد از زنانی که در ۱۲ سال گذشته توسط نظام جمهوری اسلامی اعدام شده‌اند، می‌گوید: «معمولا به‌خاطر تهی‌دست بودن، فرهنگ خانواده و مسایل عرفی و سنتی، زنانی که محکوم به مجازات مرگ می‌شوند، بی‌سر و صدا اعدام می‌شوند. به همین خاطر هم کارزارهایی که برای زنان محکوم به اعدام راه می‌افتند، بسیار کمتر از مردان هستند.»
او در پایان نیز به چندین برابر شدن شمار اعدام‌های مرتبط با مواد مخدر در طی سال ۲۰۲۱ نسبت به سالهای ۲۰۱۸، تا ۲۰۲۰ اشاره می‌کند و می‌گوید: «متاسفانه خانم مزارزهی تنها یکی از قربانیان است که به‌خاطر فعالیت‌های فعالان حقوق بشر در بلوچستان، خبر صدور حکم اعدام او به بیرون درز کرده است، وگرنه احتمالا ایشان هم در بی‌خبری مطلق، قربانی سیاست ارعاب و اعدام می‌شد.»
