خوزستان؛ جلگه ای که د ر گرد و غبار د فن شد ه و هر روز نیز بر تشنگی آن افزود ه می شود . اما شاید جالب باشد بد انید د ر روزگاری که کارون د ر عطش کم آبی می سوزد ، شاهد رقص باد د ر شالیزارهای خوزستان هستیم؛ شالیزارهایی که د ر میانه خشکسالی د لبری می کنند . مزارعی که تد اعی کنند ه این ضرب المثل معروف «قسم حضرت عباس را باور کنم یا د م خروس را» هستند . اتفاقی که بی شک ریشه د ر نبود مد یریت تخصصی و منطقی د ر منابع آبی و کشاورزی کشور است.
بحران د ر مد یریت منابع آبی، یعنی تمامی برنامه ریزی ها منوط به د عوت مرد م به صرفه جویی د ر مصرف آب شربی که کمتر از ۱۰ د رصد از منابع آبی کشور را به خود اختصاص د اد ه است، باشد اما برای ۷۵ د رصد از منابع آبی کشور که د ر بخش کشاورزی مصرف می شود و براساس آمار ۶۰ د رصد از آن نیز هد ر می رود ، برنامه ریزی وجود ند اشته باشد .
خوزستان زیر تیغ محصولات آب بر
به گزارش اعتدال؛ محصولات آب بر بد ون رعایت الگوی کشت و د ر نظر گرفتن موضوع بحران آبی کشور تولید می شوند . محصول آب بری مانند برنج د ر بسیاری از استان های کشور کشت می شود . وزارت جهاد کشاورزی اعلام کرد ه است کشت برنج تنها د ر استان های گیلان و مازند ران و برخی مناطق استان گلستان امکان پذیر است و د ولت از کشت این محصول د ر استان های د یگر به ویژه استان های کم آب حمایت نمی کند . حتی د ر برخی موارد از ممنوعیت کشت برنج د ر برخی استان های کم آب خبر د اد ه است اما د ر میان تمامی این عد م حمایت یا ممنوعیت، همچنان شاهد کشت برنج د ر استان هایی مانند خوزستان، اصفهان و لرستان هستیم؛ استان هایی که د ر د هه اخیر آب را از استان همسایه چهارمحال و بختیاری به آن ها انتقال د اد ه اند .
خوزستان د رحالی با بحران آب به ویژه آب شرب و خشکسالی د ست و پنجه نرم می کند که کشت محصولات آب بری مانند برنج، نیشکر و هند وانه را مثل د هه های گذشته انجام می د هد . گویا خبر خشکسالی و بحران آبی هنوز به مسئولان این استان نرسید ه است. کشت محصولات آب بر د رحالی د ر خوزستان جولان می د هد که برای تولید یک تن از آن ها، هزاران لیتر آب صرف می شود .
برنج کاری د ر اوج خشکسالی
برنج خوزستان د ر سال های اخیر توانسته جایگاهی د ر بازار ایران پید ا کند ؛ برنجی که آب خوزستان را به تاراج برد ه است. به گزارش ایسنا شهرستان باغملک د ر فاصله ۱۴۰ کیلومتری اهواز، مرکز استان خوزستان قرار د ارد . جمعیت این شهرستان حد ود ۱۱۰ هزار نفر بود ه و شغل بیشتر آن ها برنج کاری است. هر ساله با آغاز فصل کشت برنج، بیش از سه هزار هکتار از شالیزارهای شهرستان باغملک زیر کشت برنج می رود . مهم ترین مناطق کشت برنج شهرستان باغملک بخش های صید ون و مید اوود است که البته کشاورزان این مناطق د ر این سال ها با کمبود آب مواجه هستند و (با توجه به ممنوعیت کشت برنج د ر خوزستان) زند گی و معیشت شالی کاران د ر این منطقه به خطر افتاد ه است. نوع برنجی که د ر این شهرستان کشت می شود ، «چمپا محلی» و «عنبربو» است. استان خوزستان پس از استان های گیلان و مازند ران با تامین ۹ د رصد برنج کشور، سومین استان کشور از نظر تولید برنج با کیفیت است و شهرستان باغملک سهم بسزایی د ر تولید برنج استان د ارد .
شنید ه ها حاکی از آن است که بر اساس مصوبه شورای کشاورزی استان خوزستان، کشت برنج برای سال زراعی ۹۸-۹۷ د ر این استان ممنوع خواهد شد ومحصولاتی مانند حبوبات، آفتابگرد ان، سویا و گیاهان علوفه ای که نیاز آبی کمتری د ارند ، جایگزین برنج می شوند . مصوبه ای که تاکنون د ر خوزستان عملی نشد ه و روی زمین ماند ه است.
هند اونه، بلای جان خوزستان
هند وانه نیز جزو محصولات آب بری است که کشت آن د ر خوزستان انجام می شود اما این محصول نیز مانند د یگر محصولات آب بر، سرانجام خوبی ند ارد . به د لیل توزیع نامناسب و نابسامان بازار د اخلی، اغلب هند وانه کاران خوزستانی با ضرر و زیان مواجه می شوند . د ر بسیاری از موارد کشاورزان حتی محصول خود را برد اشت نمی کنند چرا که به گفته آن ها حتی برد اشت هند وانه نیز به د لیل خرید به قیمت بسیار پایین، صرفه اقتصاد ی ند ارد . اما د ر بازار خارجی نیز وضعیت هند وانه حال و روز خوشی ند ارد . بسیاری از محموله های هند وانه صاد راتی به د لیل عد م کیفیت یا ظاهر نامطلوب، برگشت می خورند . تولید محصولات آب بری مانند هند وانه که راهبرد ی نیز محسوب نمی شوند ، از اساس اشتباه است چرا که صاد رات هند وانه صاد رات غیرمستقیم آب است؛ آن هم د ر شرایطی که خوزستان و د رکل کشور د ر بحران خشکسالی و بی آبی قرار د ارد .
نیشکر، نعمتی که نقمت شد
خوزستان را مهد نیشکر ایران می نامند ؛ نعمتی که برای مرد م این جلگه به نقمت تبد یل شد ه است. نیشکر خوزستان، د رکنار بحران های کارگری، اخراج های د سته جمعی کارگران و عد م پرد اخت حق و حقوق کارگرانش، د استان د یگری نیز د ارد . خسارت های جبران ناپذیر این صنعت به محیط زیست روی د یگر سکه صنعت نیشکر د ر خوزستان است.د ر آخرین روزهای د هه۶۰، طرح توسعه نیشکر د ر قالب هفت واحد کشت و صنعت با وسعت بیش از ۸۰ هزار هکتار د ر خوزستان کلید خورد . یکی از د لایل اعتراض به توسعه نیشکر د ر خوزستان، آب بر بود ن این محصول است. د ر زمانی که کشور و به ویژه خوزستان با خشکسالی د ست و پنجه نرم می کند ، توسعه صنایع آب بری همچون نیشکر خلاف قوانین است. مصرف بی رویه آب د ر صنعت نیشکر خسارت های جبران ناپذیری به رود خانه کارون و تالاب های هورالعظیم و شاد گان وارد کرد ه است. به د لیل زه آب های شور و ترکیبی از کود های شیمیایی و سموم کشت و توسعه نیشکر، این تالاب ها با بحران مواجه شد ه اند .سهم خوزستانی ها از طرح توسعه نیشکر تنها د ود ، خاکستر و شوری آب کارون و بوی تعفن پساب کارخانه های نیشکر است. تالاب نیشکر یا ناصری یاد گار طرح توسعه نیشکر د ر خوزستان است. تالابی که د ر اثر هد ایت پساب د و شرکت بزرگ نیشکر میرزا کوچک خان و امیر کبیر ایجاد شد ه است. این تالاب که هم اکنون به تالاب ناصری معروف است، خود سند محکمی از استفاد ه بی رویه صنایع نیشکر از آب کارون است. تالابی که به گفته فعالان محیط زیست موجب شوری آب کارون و فاجعه گسترش سطح های نمکی شد ه است.
تاکنون گوش شنوایی برای فریاد و هشد ارهای کارشناسان محیط زیست د رباره خسارت های زیست محیطی کارخانه های نیشکر همچون تخلیه پساب و شور کرد ن رود خانه کارون، تالاب ها و اراضی خوزستان همچنین آتش زد ن مزارع نیشکر وجود ند اشته است و صنایع نیشکر بی مهابا بد ون توجه به این هشد ارها همچنان به کار خود اد امه می د هند .هرساله با شروع فصل برد اشت نیشکر، علاوه بر هجوم ریزگرد ها، خاکستر حاصل از سوزاند ن مزارع نیشکر نیز نفس خوزستانی ها را می برد . د رحالی که تمامی فعالان و کارشناسان محیط زیست کشور به هجوم ریزگرد های د اخلی و خارجی اعتراض و از د ولت به د لیل ناتوانی از کنترل و مهار ریزگرد ها شکایت می کنند ، صاحبان صنایع نیشکر، بارانی از خاکستر را میهمان خانه های خوزستانی ها می کنند .طبق بررسی های انجام شد ه، آتش زد ن مزارع علاوه بر اینکه هوا را با انتشار گاز مونواکسید کربن آلود ه می کند ، تشد ید پد ید ه گازهای گلخانه ای، انهد ام بافت خاک، کاهش رطوبت خاک و د رنتیجه افت محصول، از بین رفتن موجود ات زند ه محیط، فرسایش شد ید خاک، کاهش حاصلخیزی زمین و کاهش تحمل گیاهان زراعی د ر برابر آفات، بیماری ها و خشکی، همچنین از بین رفتن زیستگاه های پرند گان را نیز به د نبال د ارد .
تاراج آب د ر بحران مد یریت کشاورزی
این تمام د استان کشت محصولات آب بر د ر خوزستان و کشور نیست. غم انگیزترین بخش د ر کشاورزی، این است که متاسفانه کشاورزان باوجود تمامی تلاش و زحمت هایی که انجام می د هند ،جزو فقیرترین افراد جامعه محسوب می شوند . ۷۵ د رصد از آب کشور نیز د ر بخش کشاورزی مصرف می شود . میزان آبی که د ر این بخش مصرف می شود با تولید و بازد هی آن د ر میانگین جهانی، هیچ گونه تناسبی ند ارد .براساس آمار، ایران سال ۲۰۱۳ د ر مد یریت اکوسیستم های آبی شامل تالاب ها و رود خانه ها رتبه ۲۳۱ را د ر میان ۲۳۲ کشور کسب کرد ه است؛ آماری که گواه روشنی بر بحران عد م مد یریت منابع آبی کشور است.
همچنین د ر این میان، بیش از ۷۲ د رصد از منابع آب تجد ید شوند ه کشور نیز استفاد ه شد ه است. حال پرسش اینجاست که چرا د ر اوج بحران آبی کشور و به ویژه خوزستان همچنان شاهد کشت محصولات آب بری که بسیاری از آن ها استراتژیک محسوب نمی شوند ، هستیم. مصوبه های تغییر الگوی کشت یا ممنوعیت کشت محصولات آب بر نیز مانند صد ها مصوبه د یگه بر زمین ماند ه و خبری از اجرایی شد ن آن ها نیست. د ر این میان نیز مسئولان همچنان از راه حل های نجات خوزستان سخن می گویند ؛ راه حل هایی که تاکنون گره ای از مشکلات خوزستان باز نکرد ه است.
منبع: روزنامه قانون
